Lịch – Wikipedia tiếng Việt

Lịch là một hệ thống để đặt tên cho các chu kỳ thời gian, thông thường là theo các ngày. Các tên gọi này được biết đến như là tên của ngày tháng cụ thể nào đó trong từng loại lịch (ví dụ ngày 2 tháng 6 năm 2005). Các ngày tháng cụ thể có thể dựa trên sự chuyển động thấy được của các thiên thể. Lịch cũng là một thiết bị vật lý (thông thường là trên giấy) để minh họa cho hệ thống (ví dụ- lịch để bàn) – và đây cũng là cách hiểu thông dụng nhất của từ lịch.

Như là một tập hợp con, ‘lịch’ được sử dụng để biểu thị danh sách của một tập hợp cụ thể nào đó của các sự kiện đã được lập kế hoạch (ví dụ, lịch xét xử).

Các mạng lưới hệ thống lịch[sửa|sửa mã nguồn]

Các loại lịch được sử dụng hiện nay trên Trái Đất phần lớn là dương lịch, âm lịch, âm dương lịch hay lịch tùy ý.

• Âm lịch được đồng bộ theo chuyển động của Mặt Trăng (các tuần trăng); một ví dụ là lịch Hồi giáo.
• Dương lịch dựa trên thay đổi thấy được theo mùa, được đồng bộ theo chuyển động biểu kiến của Mặt Trời; một ví dụ là lịch Ba Tư.
• Âm dương lịch là lịch được đồng bộ theo cả chuyển động của Mặt Trăng và chuyển động biểu kiến của Mặt Trời; một ví dụ là lịch Do Thái.
• Lịch tùy ý không được đồng bộ theo Mặt Trăng hay Mặt Trời; ví dụ như tuần hay ngày Julius được sử dụng bởi các nhà thiên văn học.
• Lịch Maya
• Lịch vạn niên[1] là cuốn lịch được dùng cho nhiều năm và được biên soạn theo chu kỳ ngày tháng năm. Những thông tin mà cuốn lịch cung cấp dựa trên thuyết ngũ hành âm dương, tương sinh tương khắc và thập can, thập nhị chi, cửu cung, bát quái.

Đã từng có một vài loại lịch có lẽ rằng được đồng điệu theo hoạt động của Kim Tinh, ví dụ điển hình như những loại lịch Ai Cập cổ đại ; việc đồng nhất theo hoạt động của Kim Tinh đa phần diễn ra ở những nền văn minh gần đường xích đạo .

Các ngày sử dụng trong dương lịch[sửa|sửa mã nguồn]

Dương lịch gắn mỗi ngày tháng đơn cử cho từng ngày mặt trời. Một ngày hoàn toàn có thể là chu kỳ luân hồi giữa bình minh và hoàng hôn, với chu kỳ luân hồi sau đó là đêm, hoặc nó hoàn toàn có thể là chu kỳ luân hồi của hai sự kiện giống nhau và tiếp nối nhau, ví dụ điển hình hai hoàng hôn sau đó. Độ dài khoảng chừng thời hạn sau đó nhau của hai sự kiện như vậy hoàn toàn có thể được cho phép đổi khác chút ít trong suốt cả năm, hoặc nó hoàn toàn có thể là trung bình của ngày mặt trời trung bình. Các dạng khác của lịch hoàn toàn có thể sử dụng ngày mặt trời .

Các lịch Julius và Gregory[sửa|sửa mã nguồn]

Dưới thời Cộng hòa La Mã, dương lịch Julius đã được chấp thuận đồng ý. Số ngày trong tháng của nó là dài hơn so với chu kỳ luân hồi của Mặt Trăng, do đó nó không thuận tiện để theo dõi những pha của Mặt Trăng, nhưng nó là đủ tốt để theo dõi biến hóa của những mùa. Mỗi năm trong lịch có 365 ngày, ngoại trừ mỗi năm thứ tư là năm nhuận có 366 ngày. Vì thế năm trung bình của lịch này là 365,25 ngày .Không may là năm chí tuyến Trái Đất là nhỏ hơn một chút ít so với 365,25 ngày ( nó giao động 365,2422 ngày ), do đó lịch này mặc dầu chậm nhưng cũng lệch dần với sự đồng điệu theo mùa. Vì nguyên do này, sau này lịch Gregory đã được đồng ý chấp thuận bởi hầu hết những vương quốc ở phương Tây, khởi đầu từ năm 1582, và từ đó nó đã trở thành lịch phổ cập và thông dụng nhất trên quốc tế. Đáng chú ý quan tâm là đế chế Nga đã khước từ đổi khác từ lịch Julius sang lịch Gregory cho đến tận cuộc Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917, khi những người bôn sê vích đã chuyển sang sử dụng lịch Gregory. Vì thế, ngày tháng trong lịch sử vẻ vang Nga hoặc được ghi cả hai số liệu của hai loại lịch này hoặc được ghi chú rõ là theo lịch nào để tránh nhầm lẫn .

Cải cách trong tương lai[sửa|sửa mã nguồn]

Có nhiều đề nghị cải cách lịch, chẳng hạn như lịch thế giới hay lịch cố định quốc tế (lịch vĩnh viễn quốc tế). Liên hiệp quốc đã cân nhắc đến việc xem xét các loại lịch cải cách này trong những năm thập niên 1950, nhưng các đề nghị này đã đánh mất phần lớn sự phổ biến của chúng.

Không phải tất cả các loại lịch đều sử dụng năm mặt trời như là đơn vị tính. Âm lịch là một trong số các loại lịch khác đó mà ngày trong tháng được tính theo các pha trong chu kỳ của Mặt Trăng. Vì độ dài của tháng Mặt Trăng không phải là một phần thập phân hữu tỷ của độ dài năm chí tuyến nên năm âm lịch thuần túy nhanh chóng sai lệch với sự thay đổi mùa. Tuy nhiên nó là bất biến khi xem xét trong tương quan với một số hiện tượng khác, chẳng hạn như thủy triều (con nước). Âm dương lịch là một biến thái của âm lịch nhưng có tính đến sự bù lại cho các sai lệch này bằng cách bổ sung thêm một tháng để có thể điều chỉnh các tháng tương đối phù hợp theo mùa.

Âm lịch được cho là lịch cổ nhất được ý tưởng bởi loài người. Những người Cro-Magnon được coi là đã ý tưởng ra âm lịch vào lúc 32.000 năm TCN .

Lịch kinh tế tài chính[sửa|sửa mã nguồn]

Lịch kinh tế tài chính ( ví dụ điển hình như lịch 5/4/4 ) cố định và thắt chặt mỗi tháng ở một số lượng đơn cử của tuần để thuận tiện trong so sánh từ tháng qua tháng, từ năm qua năm. Tháng Một luôn luôn có đúng chuẩn 5 tuần ( từ Chủ Nhật đến thứ Bảy ), tháng Hai có 4 tuần, tháng Ba có 4 tuần, v.v. Lưu ý rằng loại lịch này nói chung cần bổ trợ tuần thứ 53 cứ sau mỗi 5 đến 6 năm, nó hoàn toàn có thể được thêm vào tháng 12 hoặc không, nhờ vào vào phương pháp mà tổ chức triển khai sử dụng những ngày này. Có một tiêu chuẩn quốc tế để thực thi điều này ( tuần ISO ). Tuần ISO chạy từ thứ Hai đến Chủ Nhật và tuần 1 luôn luôn là tuần chứa ngày 4 tháng 1 của lịch Gregory .

Các phân loại trong lịch[sửa|sửa mã nguồn]

Gần như mọi loại lịch đều nhóm 1 số ít những ngày sau đó nhau thành ” tháng ” và những tháng thành ” năm “. Trong dương lịch, năm xê dịch bằng năm chí tuyến Trái Đất ( là khoảng chừng thời hạn Trái Đất cần để triển khai đủ một chu kỳ luân hồi những mùa ), thường thì được sử dụng để làm thuận tiện cho việc lập kế hoạch của những hoạt động giải trí sản xuất trong nông nghiệp. Trong âm lịch, tháng có độ dài xê dịch một chu kỳ luân hồi của Mặt Trăng .Các ngày tiếp nối nhau hoàn toàn có thể được nhóm thành những chu kỳ luân hồi khác, ví dụ điển hình như tuần .Vì số lượng ngày trong năm chí tuyến không phải là một số nguyên, dương lịch phải có số lượng ngày khác nhau tùy theo từng năm. Điều này hoàn toàn có thể thực thi được với năm nhuận. Điều tương tự như cũng diễn ra với tháng của âm lịch hay của âm dương lịch. Tất cả những cái này được gọi chung là nhuận .Các nền văn hóa truyền thống hoàn toàn có thể định nghĩa những đơn vị chức năng thời hạn khác, ví dụ điển hình như tuần hay quý, để ship hàng cho mục tiêu lập biểu thời hạn để kiểm soát và điều chỉnh những hoạt động giải trí cơ bản mà trong trường hợp đó tháng hay năm không tương thích cho lắm .

Các loại lịch khác[sửa|sửa mã nguồn]

Lịch triển khai xong và không hoàn thành xong[sửa|sửa mã nguồn]

Lịch có thể là hoàn thiện hay không hoàn thiện. Lịch hoàn thiện là lịch cung cấp cách để đặt tên cho từng ngày kế tiếp nhau, trong khi lịch không hoàn thiện thì không làm được như vậy. Lịch sớm nhất của người La Mã chẳng hạn đã không có cách để gọi ngày trong các tháng mùa đông, ngoài cách gọi cả mớ là “mùa đông”, là một ví dụ của lịch không hoàn thiện, trong khi lịch Gregory là một ví dụ của lịch hoàn thiện.

Lịch thực dụng, triết lý và hỗn hợp[sửa|sửa mã nguồn]

Lịch hoàn toàn có thể là thực dụng, triết lý hay hỗn hợp .

• Lịch thực dụng là lịch dựa trên các quan sát, một ví dụ là lịch tôn giáo của đạo Hồi và lịch tôn giáo của đạo Do Thái trong thời kỳ Thánh Đường. Những loại lịch như thế còn gọi là lịch quan sát hay lịch thiên văn. Ưu điểm: là nó có độ chính xác hoàn hảo và vĩnh cửu. Khuyết điểm: là một ngày tháng cụ thể nào đó diễn ra khi nào rất khó xác định trước.
• Lịch lý thuyết là loại lịch dựa trên một tập hợp các quy tắc chặt chẽ; một ví dụ là lịch Do Thái. Những loại lịch như thế còn gọi là lịch quy tắc hay lịch số học. Ưu điểm: là dễ dàng tìm thấy khi nào diễn ra một ngày cụ thể nào đó. Khuyết điểm: là có độ chính xác không hoàn hảo. Ngoài ra, nếu cố gắng tạo ra lịch chính xác hơn, thì độ chính xác của nó cũng bị sai theo thời gian do sự thay đổi của sự tự quay của Trái Đất. Điều này giới hạn thời gian sống của lịch lý thuyết chỉ trong vài nghìn năm. Sau đó, các quy tắc cần phải được sửa đổi theo các quan sát có từ khi phát minh ra lịch, tạo ra một loại lịch hỗn hợp.
• Lịch hỗn hợp tổ hợp các nét đặc trưng của lịch thực dụng và lịch lý thuyết. Nó thông thường có nguồn gốc là lịch lý thuyết nhưng được điều chỉnh một cách thực dụng khi một số các loại hình bất đồng bộ xuất hiện rõ nét; sự chuyển đổi từ lịch Julius sang lịch Gregory là một ví dụ.

Lịch Gregory, như thể một ví dụ sau cuối, là một loại dương lịch hoàn thành xong và hỗn hợp .

Lịch tôn giáo[sửa|sửa mã nguồn]

Mục đích sử dụng quan trọng nhất của lịch văn minh là theo dõi năm cử hành và việc theo dõi những dịp nghỉ lễ tôn giáo .

Mặc dù lịch Gregorian tự nó có động cơ về mặt lịch sử liên quan đến việc tính ngày lễ Phục sinh, bây giờ nó đã được sử dụng trên thế giới trên toàn thế giới như là tiêu chuẩn trên thực tế . Cùng với việc sử dụng lịch Gregorian cho các vấn đề thế tục, vẫn còn một số lịch sử dụng cho các mục đích tôn giáo.

Các Kitô hữu phương Đông, kể cả Nhà thờ Chính thống, sử dụng lịch Julian .Các lịch Hồi giáo hoặc Hijri, là một âm lịch gồm có 12 tháng âm lịch trong một năm 354 hoặc 355 ngày. Nó được sử dụng để ghi lại những sự kiện ở hầu hết những vương quốc Hồi giáo ( đồng thời với lịch Gregorian ) và được sử dụng bởi người Hồi giáo khắp nơi để xác lập ngày thích hợp để tổ chức triển khai những ngày thánh lễ và tiệc tùng Hồi giáo. Kỷ nguyên của nó là Hijra ( tương ứng năm 622 của kỷ nguyên Dionysian ). Với mức tăng hàng năm 11 hoặc 12 ngày, mối quan hệ theo mùa được lặp lại mỗi năm trong khoảng chừng 33 năm Hồi giáo .Các lịch Hindu khác nhau vẫn được sử dụng tại Tiểu Lục địa Ấn Độ, gồm có lịch Nepali, lịch Bengali, lịch Malayalam, lịch Tamil, Vikrama Samvat được sử dụng ở miền Bắc Ấn Độ và lịch Shalivahana ở tiểu bang Deccan .Các lịch Phật giáo và lịch âm khí và dương khí truyền thống lịch sử của Campuchia, Lào, Myanmar, Sri Lanka và Vương Quốc của nụ cười cũng được dựa trên một phiên bản cũ của lịch Hindu .

Hầu hết các lịch Hindu đều được thừa hưởng từ hệ thống được tiên đoán trong Vedanga Jyotisha của Lagadha, được chuẩn hóa trong Sūrya Siddhānta và sau đó được cải tạo bởi các nhà thiên văn học như Āryabhaṭa (499 CE), Varāhamihira (thế kỷ thứ 6) và Bhāskara II (thế kỷ 12).

Các lịch Hebrew được sử dụng bởi người Do Thái trên toàn quốc tế cho những yếu tố tôn giáo và văn hóa truyền thống, cũng tác động ảnh hưởng đến những yếu tố dân sự ở Israel ( như ngày lễ vương quốc ) và hoàn toàn có thể được sử dụng có cho thanh toán giao dịch kinh doanh thương mại ( ví dụ như so với hẹn hò của kiểm tra ) .Bahá’ís trên toàn quốc tế sử dụng lịch Bahá’í

Lịch vương quốc[sửa|sửa mã nguồn]

Lịch Trung Quốc, Hebrew, Hindu và Julian được sử dụng thoáng rộng cho những mục tiêu tôn giáo và xã hội .Lịch Iran ( Ba Tư ) được sử dụng ở Iran và một số ít vùng của Afghanistan. Các lịch Ethiopia hoặc Ethiopia lịch là lịch đa phần được sử dụng trong Ethiopia và Eritrea, với lịch Oromo cũng được sử dụng trong 1 số ít nghành. Tại Somali lân cận, lịch Somali cùng sống sót song song với lịch Gregorian và Hồi giáo. Ở Đất nước xinh đẹp Thái Lan, nơi mà lịch Thái dương xứ sở của những nụ cười thân thiện được sử dụng, tháng và ngày đã trải qua tiêu chuẩn phương Tây, mặc dầu những năm đó vẫn dựa trên lịch Phật giáo truyền thống cuội nguồn .

Lịch nguồn năng lượng mặt trời[sửa|sửa mã nguồn]

Lịch năng lượng mặt trời chỉ định một ngày cho mỗi ngày mặt trời. Một ngày có thể bao gồm khoảng thời gian giữa mặt trời mọc và hoàng hôn, với một khoảng thời gian sau của đêm hoặc có thể là khoảng thời gian giữa các sự kiện liên tiếp như hai buổi hoàng hôn. Chiều dài của khoảng giữa hai sự kiện liên tiếp như vậy có thể được thay đổi chút ít trong năm, hoặc có thể được tính trung bình vào một ngày mặt trời trung bình. Các loại lịch khác cũng có thể sử dụng một ngày năng lượng mặt trời. [1]

Về cơ bản lịch nguồn năng lượng mặt trời gần giống đồng hồ đeo tay mặt trời .
Sử dụng cơ bản nhất của lịch là để xác lập ngày : để hoàn toàn có thể thông tin và / hoặc đồng ý chấp thuận những sự kiện tương lai và ghi chép lại những sự kiện đã xảy ra. Các ngày hoàn toàn có thể có ý nghĩa so với những mùa thường thì, tôn giáo hay xã hội. Ví dụ, lịch cung ứng phương pháp để xác lập ngày nào là những đợt nghỉ lễ tôn giáo hay dịp nghỉ lễ công cộng, những ngày nào ghi lại sự mở màn hay kết thúc của những chu kỳ luân hồi hoạt động sản xuất-kinh doanh, cũng như ngày nào là có giá trị pháp lý như ngày hết hạn trong những hợp đồng hay ngày nộp thuế. Cũng có lịch còn cung ứng thêm thông tin khác có ích ví dụ điển hình như thông tin về ngày hay mùa của nó .Lịch được sử dụng như thể một phần của mạng lưới hệ thống duy trì thời hạn tuyệt vời và hoàn hảo nhất : ngày tháng và thời hạn của một ngày cùng nhau chỉ ra những thời gian theo thời hạn. Trong quốc tế văn minh, những loại lịch đã không còn là một phần quan trộng trong mạng lưới hệ thống ấy, do sự sinh ra của những loại đồng hồ đeo tay có độ đúng mực cao đã làm cho năng lực ghi chép thời hạn là độc lập với những sự kiện thiên văn .

Sử dụng hiện tại[sửa|sửa mã nguồn]

Lịch được sử dụng rộng rãi nhất ngày nay là lịch Gregory, trên thực tế nó là tiêu chuẩn quốc tế, và nó được sử dụng ở mọi nơi trên khắp thế giới cho các mục đích thông thường, bao gồm cả Trung Quốc và Ấn Độ là những quốc gia trước đây sử dụng lịch khác. Lịch Do Thái là lịch chính thức của chính quyền Israel, nhưng lịch Gregory được sử dụng rộng rãi hơn trong kinh doanh ở Israel và càng ngày càng được ưa chuộng hơn. Lịch Ba Tư được sử dụng ở Iran và Afghanistan. Lịch Hồi giáo được sử dụng bởi những người theo đạo Hồi trên toàn thế giới. Các loại lịch Trung Quốc, Hêbrơ, Hindu và lịch Julius cũng được sử dụng rộng rãi trong các mục đích tôn giáo và/hoặc xã hội.

Mặc dù nói chung lịch Gregory được sử dụng thoáng đãng nhưng những loại lịch khác cũng được sử dụng, ví dụ điển hình như lịch kinh tế tài chính .

1. ^ “Lịch vạn niên là gì”. 2 tháng 3 năm 2021.Lịch vạn niên và những điều nên biết

Liên kết ngoài[sửa|sửa mã nguồn]

Source: https://jobdo.vn/blog
Category : Tin tức